Frank van Oort ziet brede welvaart als een nieuwe manier van denken die de bestaande economische modellen aanvult. Volgens hem gaat het niet om het meten van welvaart in termen van inkomen of productiviteit alleen, maar ook om het erkennen van de waarde van sociale cohesie, milieu en persoonlijk welzijn. Zijn missie ligt in het begrijpen van de afwegingen en verbindingen tussen deze factoren en het ontwikkelen van een economisch systeem dat niet ten koste gaat van de planeet of de samenleving. Door deze brede benadering wil hij bijdragen aan een meer duurzame en inclusieve toekomst voor Nederland en Zuid-Holland in het bijzonder.
Twee verbonden werelden
De wisselwerking tussen economie, duurzaamheid en de beleving van de leefomgeving door mensen staat centraal in het onderzoek van Frank. “Brede welvaart gaat niet alleen over inkomen of productiviteit,” legt hij uit, “maar ook – en misschien wel vooral – over wat mensen verder van waarde vinden in het leven: gezondheid, veiligheid en geluk. Die samenhang is de essentie van het concept brede welvaart, waar de overheid de afgelopen jaren steeds meer aandacht voor heeft gekregen, bijvoorbeeld door indicatoren van brede welvaart te monitoren via het CBS en het Planbureau voor de Leefomgeving.”
De complexiteit van Brede Welvaart
Frank benadrukt dat brede welvaart niet alleen gaat om het meten van verschillende factoren, maar ook om het begrijpen van de complexe afwegingen tussen deze factoren. Hoe verhouden bijvoorbeeld economische groei en milieu-impact zich tot elkaar? Kunnen we economische groei realiseren zonder de planeet te schaden? En hoe zorgen we ervoor dat deze groei niet ten koste gaat van inclusie en sociale rechtvaardigheid? Frank: “Het huidige economische model gaat vaak uit van het idee dat groei en vervuiling hand in hand gaan. Via het zogenaamde ‘compensatiesysteem’ worden negatieve effecten van groei, zoals vervuiling, vaak gecompenseerd door economische voordelen zoals hogere inkomens. Maar eigenlijk hebben we een systeem nodig zónder compensatie, waarin we inclusiviteit, duurzaamheid en economische groei tegelijkertijd realiseren. Dit is waar het Europese concept van ‘groene groei’ en de Green Deal om de hoek komen kijken. Europa probeert een balans te vinden tussen groei en duurzaamheid, terwijl landen als de VS en China zich nog steeds richten op het oude model van maximalisatie van economische groei, met maar beperkte compensatie van diegenen die last hebben van de negatieve externe effecten. Meer groen en inclusief gaat vaak ten koste van een lagere prijs – maar we worden er wel gelukkiger van. Ook dat is economische waarde.”
Herstructureren in Zuid-Holland
In Zuid-Holland vormt de transitie naar brede welvaart een specifieke uitdaging. Terwijl traditionele industrieën zoals de (petro)chemische sector en de tuinbouw er nog steeds domineren, is er ook een grote behoefte aan herstructurering. “Deze regio is sterk afhankelijk van oude industrieën die langzaam maar zeker de werkgelegenheid verliezen door mechanisatie en automatisering,” zegt Frank. “Het zijn volwassen sectoren met hoge productiviteit en met belang voor andere sectoren in Nederland en Europa, die echter dringend op zoek zijn naar modernisering om te blijven aansluiten bij de veranderingen in de wereldwijde economie. Ook komen nieuwe sectoren met andere beroepsvaardigheden op, zoals die gericht op kunstmatige intelligentie, life sciences en gezondheid. Hetzelfde geldt voor duurzame toepassingen van energieproductie, mobiliteit en circulaire economie. Zuid-Holland kan wat dat betreft een voorbeeld nemen aan de regio Eindhoven, die weliswaar andere specialisaties kent maar al verder is in het economische diversificeringsproces. Andere benodigde sectoren, beroepen en vaardigheden zijn niet voor iedereen weggelegd. Als niet iedereen meekomt, nemen ongelijkheden toe – bredewelvaart-afwegingen worden dan vanzelf belangrijk”.
Frank is hoogleraar Stedelijke en Regionale Economie en legt de link tussen economie, leefbaarheid en duurzaamheid. Hij heeft gewerkt in de wetenschap, bij de overheid en bij het Planbureau voor de Leefomgeving. Hij adviseert over brede welvaartskwesties, waaronder gezondheid, veiligheid en schone lucht. Frank is hoofdredacteur van TESG en is redacteur van toonaangevende tijdschriften over regionale ontwikkeling en economische geografie.
Gedrag op individueel en systeemniveau
Een belangrijk aspect van brede welvaart is dat het niet alleen gaat om het monitoren van verschillende indicatoren, maar ook om het beïnvloeden van gedrag op zowel individueel als systeemniveau. Als ambassadeur voor brede welvaart draagt Frank dat overal uit, vooral in zijn interacties met bedrijven en beleidsmakers. “We moeten bedrijven en mensen overtuigen van de langetermijnvoordelen van duurzame en inclusieve groei,” zegt hij. “Dit betekent dat bedrijven niet alleen gefocust moeten zijn op winstmaximalisatie, maar dat ze ook rekening houden met milieu-impact en sociale inclusie, die meegewogen moeten worden. Het huidige economische model vraagt dan ook om herziening, zodat er meer ruimte ontstaat voor duurzame investeringen. Een goed voorbeeld vind ik de E-lijn in Zuid-Holland. Die is een succesvolle infrastructuurverbetering met positieve effecten op het milieu en de werkgelegenheid, maar creëert tegelijkertijd sociale ongelijkheid doordat de huizenprijzen langs de lijn omhoog schieten, waarvan alleen huizenbezitters profiteren.
Politieke uitdagingen
Een van de grootste uitdagingen waar brede welvaart tegenaan loopt, is het vinden van brede steun voor de concepten die ermee gepaard gaan. “Er zijn veel misvattingen over brede welvaart,” vindt Frank. “Politici en beleidsmakers neigen ertoe de indicatoren selectief naar hun eigen hand te zetten, waardoor de echte tegenstellingen tussen verschillende doelen zoals groei, inclusie en milieu vaak over het hoofd worden gezien. Brede welvaart vereist dat we zowel de afwegingen als de koppelingen tussen verschillende indicatoren goed begrijpen. Daarnaast heb je draagvlak nodig. Hoe kunnen we mensen overtuigen van het belang van langetermijninvesteringen in duurzaamheid, terwijl de korte termijn vaak andere prioriteiten stelt? Het helpt zeker als we kunnen aantonen dat bredere welvaart uiteindelijk ook economische voordelen oplevert, bijvoorbeeld door het ontwikkelen van groene technologieën die Europese landen een concurrentievoordeel kunnen geven ten opzichte van landen zoals China en de VS.”
