Als voorvechters van brede welvaart denken hoogleraar Martin de Jong en onderzoeker Kees Krul over veel dingen hetzelfde. Ook hun achtergronden vertonen de nodige gelijkenis: beiden komen niet uit een academisch milieu en beiden hebben de kloof tussen academische theorieën en de praktische realiteit in hun directe omgeving zelf ervaren. Dit bleek uiteindelijk mede bepalend te zijn geweest voor hun visie op brede welvaart.
Een kloof overbruggen
Martin trapt af: “Tijdens mijn studie bestuurskunde leerde ik dat beleid maken ingewikkeld is en succesvolle ingrepen door de overheid eerder uitzondering dan regel zijn. Na mijn studie ben ik me gaan richten op ruimtelijke en infrastructuurproblemen, vooral in China. Brede welvaart was toen nog geen centraal concept in mijn werk, maar door persoonlijke omstandigheden kwam ik in een achterstandswijk in Den Haag te wonen. Daar zag ik hoe mensen dagelijks worstelen met het leven. Sommigen hebben hulp nodig, terwijl anderen zelf keuzes maken die hen verder in de problemen brengen. Dit heeft me scherp gehouden. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in Marx en geloof nog steeds dat een kleine belasting op de allerrijksten veel problemen kan oplossen.”
Kees kan zich daar helemaal in vinden. En hij herkent ook bepaalde elementen: “Ik begon met vmbo-advies, maar haalde uiteindelijk mijn PhD aan de TU Delft. Niet iets wat mijn omgeving van me had verwacht, maar in zekere zin past dit juist bij hoe ik naar brede welvaart kijk: het vertalen van abstracte concepten naar iets dat begrijpelijk is voor de gewone man.”
Brede welvaart uitleggen aan het publiek
Volgens Martin is brede welvaart een vage term, wat zowel voor- als nadelen heeft. “Het voordeel is dat mensen er over het algemeen steun voor geven, zolang het niet wordt gekoppeld aan een specifieke politieke stroming. Het idee is om economische basisbehoeften voor iedereen te waarborgen, maar er is meer dan alleen geld. Wat mensen nodig hebben om gelukkig te zijn, gaat verder dan een monetair welvaartsbegrip. Brede welvaart gaat ook over geluk en voorspoed, en de invulling daarvan is afhankelijk van politieke keuzes.” Die definitie en die keuzes moet je vervolgens wel helder aan het publiek kunnen uitleggen, voegt Kees toe. “Als ik het aan mijn ouders uitleg, geef ik het concrete voorbeeld van Zuid-Korea. Dat land heeft een hoge economische ontwikkeling, maar ook het hoogste zelfmoordcijfer ter wereld onder jongeren en ouderen. Dit laat zien dat economische groei alleen niet genoeg is voor een gelukkig leven. Brede welvaart kijkt verder dan het materiële en biedt een holistische benadering.”
Martin is hoogleraar aan de Erasmus Universiteit en wetenschappelijk directeur van de Erasmus Initiative ‘Dynamics of Inclusive Prosperity’. Hij brengt 25 jaar internationale ervaring mee op het gebied van governance, infrastructuur en stedelijke ontwikkeling.
Kees is postdoctoraal onderzoeker aan Rotterdam School of Management. In zijn huidige werk richt hij zich op het ontwikkelen van een thematische en datagedreven benadering van brede welvaart.
De rol van de universiteit
De universiteit is goed bezig met het zoeken naar aansluiting bij de samenleving. Er worden steeds meer projecten opgezet in samenwerking met maatschappelijke partners. “Toch zou ik willen dat deze initiatieven sneller en daadkrachtiger worden uitgevoerd,” zegt Martin. “Het is positief dat maatschappelijke impact aan belang heeft gewonnen, maar besluitvormingsprocessen aan de Erasmus duren vaak erg lang, en de richting waarin ze zich bewegen is erg veranderlijk. Ik kan me voorstellen dat we dit verbeteren om de motivatie van medewerkers vast te houden.” Krul gaat nog een stapje verder. “De wetenschap is nog steeds veel te druk met publiceren,” zegt hij, “en dat leidt tot maatschappelijk geïsoleerd onderzoek. Martin en ik vinden dat de impact van ons werk verder moet reiken dan het publiceren van artikelen voor een klein, elitair publiek. Zo hebben we vorig jaar in opdracht van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag met veel plezier onderzoek gedaan naar de effecten van de komst van de Blankenburgverbinding op de regionale brede welvaart. Daarnaast zijn we betrokken bij initiatieven zoals Convergence, waarin drie universitaire instellingen samenwerken om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken.
Resilient Delta: brede welvaart in de praktijk
Een sprekend initiatief van Converge is Resilient Data, dat zich richt zich op ruimtelijke, economische en sociale ontwikkeling. Een belangrijk onderdeel zijn de ‘Regio Deals’, waarin gemeenten, maatschappelijke partners en kennisinstellingen samenwerken aan een breed scala projecten die brede welvaart bevorderen. Van emissievrije binnenvaart of een snelfietsroute, tot projecten die stedelijke armoede, onderwijsachterstanden en sociale problematiek aanpakken. “Dit soort samenwerkingen zijn veelbelovend en onwijs interessant,” zegt Kees. We hebben recent met alle partners in een Regio Deal gesproken, niet alleen om te vragen wat ze gaan doen, maar ook om te reflecteren op de uitdagingen die ze tegenkomen. Dit heeft geleid tot nuttige inzichten, en we weten nu welke kennis nodig is om de regionale ontwikkeling verder te ondersteunen. Zo wordt kennisuitwisseling weer wederkerig, zoals het hoort.“
Toekomstige uitdagingen
Er worden veel economische en financiële problemen genegeerd door politici. De cijfers over koopkracht zijn vaak misleidend, omdat ze niet het volledige plaatje van de financiële situatie van veel mensen weergeven. Hierdoor neemt de ongelijkheid toe, en dat mogen we niet negeren. Kees: “Het is duidelijk dat er onvrede heerst in de samenleving. Dat zie je ook terug in het politieke landschap. Veel mensen voelen zich niet meer thuis in hun eigen omgeving door veranderingen in hun wijk of stad. Dit is geen onredelijke reactie, al kan het politieke antwoord irrationeel zijn. We moeten proberen te begrijpen waarom mensen zich zo voelen en in dialoog gaan. Laten we in elk geval voorkomen dat het concept van brede welvaart een besmette en polariserende term gaat worden, zoals met ‘diversity and inclusion’ nu in de VS gebeurt. Deze termen krijgen een politieke lading en dat is jammer.” Martin knikt instemmend. “De opkomst van extreemrechts in landen zoals de VS is zorgwekkend. We dachten dat de Amerikaanse democratie wel stand zou houden, maar we hebben nu gezien hoe snel het kan afglijden. Dit is een waarschuwing voor Nederland. De democratie en rechtsstaat zijn geen vanzelfsprekendheden. Als we niet oppassen, kunnen we hier gaandeweg dezelfde erosie zien. In Nederland moet brede welvaart een politiek neutraal concept blijven, het gaat om een bredere visie die niet zonder meer links of rechts is. Iedereen moet zich erachter kunnen scharen.”
Sociale cohesie onder druk
Wat er gebeurt als financieel en sociaal kapitaal niet in balans zijn, is volgens Martin goed te zien aan de verschraling in de zorgsector. “De overheid heeft veel zorgtaken uitbesteed aan lagere overheden en zorginstellingen en tegelijkertijd bezuinigingen daarheen doorgedelegeerd,” zegt hij. “Dit heeft geleid tot het uithollen van allerlei vormen van cruciale zichtbare zorgverlening, wat we nu beginnen te merken in de samenleving. Steeds meer mensen raken de weg kwijt, wat een direct gevolg is van het weghalen van financiële middelen bij zorginstellingen. Als we dit probleem niet serieus aanpakken, zal het alleen maar verergeren en zullen we steeds meer mensen zien die buiten de maatschappij vallen. Om de sociale cohesie te behouden, moeten we ervoor zorgen dat we beleidsmaatregelen nemen die daadwerkelijk bijdragen aan brede welvaart en niet alleen aan economische groei.”
Een betere balans
Uiteindelijk is het belangrijk om uit de wetenschappelijke bubbel te stappen en regelmatig realiteitschecks te doen, vindt Kees. “Er worden nog steeds te veel aspecten van het leven verklaard vanuit een puur economisch oogpunt, maar hierdoor is het sociaal en natuurlijk kapitaal onder druk komen te staan. We moeten proberen om dit weer beter in balans te brengen, want uiteindelijk is dit waar brede welvaart over gaat. Brede welvaart begint waar we breder durven te kijken. ”
